Overlijden van een dierbare, de zorg voor kinderen van 13-18 jaar
Deze informatie is opgesteld door het WAKZ.
Hoe denken jongeren van 13 tot 18 jaar over de dood
Jongeren van deze leeftijd weten dat de dood definitief is en dat het iedereen kan overkomen, maar staan nog niet altijd stil bij het feit dat het mensen uit hun directe omgeving kunnen zijn.
Soms kunnen ze zich schuldig voelen en denken dat zij het hadden kunnen voorkomen door iets niet of juist wel te doen. Deze schuldgevoelens kunnen ontstaan, omdat ze bijvoorbeeld voor het overlijden ruzie hebben gehad met degene die overleden is en er geen gelegenheid was om het goed te maken. Neem het serieus en maak duidelijk dat er geen reden is om zich schuldig te voelen. Het is goed voor hen om over hun gevoelens te kunnen praten. Zoek daarin situaties op, waarbij het om een andere activiteit lijkt te gaan (bijv. samen koken, gamen of autorijden) en de jongere geen direct oogcontact hoeft aan te gaan. Dat haalt de lading van het gesprek af.
De jongere informeren over wat komen gaat
Het is van belang dat jongeren worden voorbereid op wat komen gaat. Hoe ziek is en wordt hun dierbare? Krijgen ze pijn? Gaat diegene naar het ziekenhuis om te sterven of blijft hij thuis? Het is voor jongeren fijn om zoveel mogelijk duidelijkheid te hebben. Verzwijg niet voor de jongere dat een dierbare komt te overlijden, zij kunnen zich hierdoor niet serieus genomen of buitengesloten voelen. Het is belangrijk om eerlijk te zijn, de jongere erbij te betrekken en uit te leggen wat er aan de hand is.
Als u met de jongere over een (aanstaand) overlijden in gesprek gaat, is het belangrijk dat hij zich veilig voelt. Bereid het vertellen van het slechte nieuws voor. De jongere zal zich blijven herinneren hoe en wanneer hij het hoorde. Wees duidelijk en zorg dat u contact heeft met de jongere. Vertel dat u iets verdrietigs te vertellen heeft. Vertel de oorzaak van ziekte en/of het (aanstaande) overlijden, maar zonder heftige details.
Het is voor eenieder moeilijk om te vertellen en zal niet zonder emoties gaan. U kunt de jongere beter ondersteunen als u uw eigen verdriet toelaat. Geef er woorden aan. Geef de jongere ruimte om het bericht te laten bezinken, zorg dat u er bent voor de jongere en dat hij zich vrij voelt om bij u troost te zoeken.
Jongeren zijn geen kleine kinderen meer, maar het zijn ook geen volwassenen. Jongeren worden vaak als volwassenen gezien, waardoor zij overschat kunnen worden. Zij worden alleen gelaten met hun emoties en gedachten, terwijl ze juist behoefte hebben aan ondersteuning en hulp. Toon interesse in de jongere en zijn gevoelens, maar dring niet aan als de jongere het er niet over wil hebben.
Een jongere kan met vragen rondlopen en het is fijn als u daar ruimte voor maakt. Wees eerlijk, soms zijn het vragen waar u het antwoord niet op weet. U kunt dit gerust zeggen. Het is voor jongeren zelfs een geruststelling dat volwassenen het antwoord op sommige vragen ook niet weten. Op deze vragen kunt u op een later moment terugkomen.
Herinneringen
Het kan voor de jongere fijn zijn om aan het overleden gezinslid iets mee te geven, zoals bijvoorbeeld een brief. De jongere zal zich later niet alles herinneren van de overleden dierbare. Het is belangrijk dat hij herinneringen kan terughalen wanneer hij daaraan toe is. Degene die gaat overlijden kan iets uitzoeken voor de jongere, bijvoorbeeld een sieraad. Als een ouder komt te overlijden, kan diegene een brief schrijven of dagboekje bijhouden voor het kind. Een andere mogelijkheid is het inspreken van een tekst of het maken van videobeelden. U kunt als gezin zelf herinneringen vastleggen, maar er zijn ook organisaties die dit mogelijk maken, bijvoorbeeld Herinneringen enzo, stichting Make-a-Memory of Living Memories.
De uitvaart
Het is voor de jongere belangrijk om betrokken te worden bij de voorbereidingen van de uitvaart. Samen bloemen, de rouwkaart of muziek uitzoeken, de kist beschilderen of de kist dragen. Vertel hoe de uitvaart ongeveer zal verlopen. Misschien wil de jongere iets zeggen of voorlezen tijdens de dienst. De dag van de uitvaart is vaak indrukwekkend. Er kan veel aan de jongere voorbijgaan, waardoor beeldmateriaal waardevol kan zijn.
Laat in de eerste periode na het overlijden de spullen, die herinneren aan de dierbare zoveel mogelijk staan. Samen met de jongere kan bijvoorbeeld een plek in huis gemaakt worden met deze spullen. Sommige jongeren vinden het fijn om zich daar terug te trekken. Na verloop van tijd kunnen in overleg met de jongere bepaalde spullen worden opgeruimd.
Ondersteuning
Als een gezinslid ernstig ziek is en zal komen te overlijden of overleden is, vraagt dat veel van een gezin. Het leven ziet er ineens anders uit. Het is aan te raden om hulp of ondersteuning uit de omgeving in te schakelen. Voor de jongere is het belangrijk, dat een voor hem vertrouwd persoon beschikbaar is. Het is van belang de gewone regels en structuur zoveel mogelijk te handhaven.
Reacties van jongeren op het overlijden
Rouwen en gevoelens uiten, doet elke jongere op zijn eigen manier. Daar is geen eenduidige richtlijn voor. Er zijn gedragingen, gedachten en gevoelens die vaak voorkomen, zoals somberheid en eenzaamheid. Maar hoe, en of jongeren hun emoties en gedachten uiten, verschilt per jongere. In de puberteit kunnen de reacties op een ingrijpend verlies en alle bijkomende emoties onvoorspelbaar en wisselend zijn, meer dan in de kinderleeftijd. Ze kunnen hierdoor van slag raken en niet wenselijk gedrag gaan vertonen. Onderliggend vraagt de jongere om troost en steun, wees hier alert op. Het verdriet kan zich soms ook uiten in lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn en buikpijn.
Vastlopen in het rouwproces
De meeste jongeren kunnen het verlies van een dierbare goed verwerken, ze laten veel veerkracht zien. Het verdriet en de pijn is niet weg, maar ze hebben een manier gevonden om met het verlies om te gaan. Er zijn ook jongeren die hier meer moeite mee hebben en vastlopen in hun rouwproces. Deze groep loopt kans om emotionele en/of psychosociale problemen te ontwikkelen.
Als de jongere:
- Langere tijd geen zin heeft in dagelijkse activiteiten.
- Langere tijd somber blijft en zich terug trekt.
- Situaties, dingen of personen blijft vermijden die doen herinneren aan de dierbare.
- Langere tijd lichamelijke klachten heeft zonder lichamelijke oorzaak.
- Langdurige slaapproblemen en/of nachtmerries heeft.
- Langdurig angstig gedrag vertoont.
- Langdurig negatief tegen allerlei dingen aankijkt.
- Langdurig opvallend zorgzaam gedrag naar de ouder(s), broertjes of zusjes laat zien.
- Beschadigend gedrag naar zichzelf en/of anderen vertoont. Of als de jongere langdurig dingen stuk maakt.
- Omgang met anderen vermijdt en schoolprestaties langdurig achterblijven.
Bron: www.jongehelden.nl
Dan kan in deze gevallen sprake zijn van vastgelopen rouw en kan het zinvol zijn om contact op te nemen met de huisarts en begeleiding te zoeken.
Mocht u na het lezen van deze folder meer informatie willen over rouwverwerking bij jongeren, kunt u tevens de volgende websites raadplegen: https://www.jongehelden.nl
https://www.achterderegenboog.nl
Namens het team medisch pedagogisch zorgverleners van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis
071-5263864