Voedingsadviezen bij bestraling in de regio van de onderbuik en het bekkengebied
Deze informatie is opgesteld door de afdeling(en) Radiotherapie.
Hoe gaat het onderzoek / de behandeling in zijn werk?
Eiwitrijke voeding
Goede voeding met voldoende voedingsstoffen en vooral eiwit is belangrijk tijdens de behandeling. Eiwit is een belangrijke bouwstof om spierverlies te voorkomen en te herstellen van de behandeling.
Gewichtsverlies komt vaak voor tijdens de behandeling bij kanker. Wanneer de voedingsinname minder is dan de behoefte, gaat u afvallen. Naast vetreserves wordt ook spiermassa afgebroken. Verlies van spiermassa is ongewenst, wij noemen dit een slechte voedingstoestand. Daarom is afvallen tijdens de behandeling, ook wanneer u overgewicht heeft, ongunstig.
Tijdens de bestraling en in de herstelfase erna (2-3 maanden) heeft u daarom meer eiwit nodig dan iemand die niet ziek is. Om aan voldoende eiwit te komen, wordt het gebruik van 1,2 tot 1,5 gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht geadviseerd voor iedereen die radiotherapie of chemoradiotherapie ondergaat en/of een slechte voedingstoestand heeft. Bijvoorbeeld: een zieke vrouw of man die 70 kg weegt, heeft 84 – 105 gram eiwit per dag nodig.
Eiwitrijke voedingsmiddelen zijn onder andere vlees, vleeswaren, vis, kip, kaas, melk, zuivelproducten, eieren, peulvruchten en noten/pinda’s. Onder het kopje ‘Meer informatie’ vindt u een tabel met de hoeveelheid eiwit in verschillende producten.
Wat zijn de risico's, bijwerkingen of complicaties?
Klachten van de darm
Darmweefsel dat in het bestralingsveld ligt, is door de bestraling gevoeliger en vertoont ontstekingsactiviteit. De darmbeweging neemt toe waardoor u last kan krijgen van darmkrampen, winderigheid en/of vaker een gevoel van aandrang hebben. Het rectum (endeldarm) is minder goed in staat de voorraadfunctie uit te voeren, waardoor u meerdere malen per dag of een paar keer kort achtereen (zachtere) ontlasting kunt hebben, soms met slijmvorming of bloedbijmenging.
De irritatie van het darmslijmvlies ontstaat meestal vanaf de tweede tot derde week van de bestraling, en neemt vanaf ongeveer 2 weken na de bestraling langzaam weer af.
De darm kan door de bestralingen reageren op alle soorten voeding. Onder het kopje ‘Nuttige adviezen’ vindt u adviezen die darmklachten mogelijk verminderen of voorkomen. Als aanpassingen in de voeding te weinig effect heeft en uw heeft nog steeds ontlastingsproblemen, kan gestart worden met medicatie. Overleg hierover met uw behandelend arts.
Klachten van de blaas
Wanneer uw blaas in het bestralingsgebied ligt, kunt u in de periode van de behandeling vaker moeten plassen en kan het plassen een branderig gevoel geven. Zelfs of juist als plassen pijnlijk is door de radiotherapie, blijft het belangrijk om genoeg te drinken. Dit vocht is namelijk ook nodig om afvalstoffen via de nieren af te voeren. Al het drinkvocht telt mee, zoals: water, thee, koffie, vruchtensap, limonade, frisdrank, (karne)melk, drinkyoghurt, bouillon en soep.
De kleur van de urine is een goede graadmeter: licht geel (of lichter) betekent dat u voldoende heeft gedronken.
Waar moet u op letten na uw onderzoek/behandeling?
Nuttige adviezen
Algemeen
- Eet zo normaal en gevarieerd mogelijk. Een gezonde voeding blijft de basis. Het is niet nodig om biologisch te gaan eten.
- Eet kleine porties. Kleinere porties zijn beter voor de maag en darmen. Probeer elke 2 uur iets te eten.
- Eet rustig en kauw de voeding goed, probeer minimaal 15 keer op een hap te kauwen.
- Drink dagelijks minimaal 1,5 liter vocht per dag (10 glazen) bij radiotherapie of minimaal 2 liter vocht per dag (13 glazen) bij chemoradiotherapie.
Verhoogde eiwitbehoefte
- Kies bij iedere maaltijd of tussendoortje een eiwitrijk product (zie tabel op de volgende pagina).
- Beleg uw brood dik/ dubbel met eiwitrijk beleg (kaas/ vleeswaren/ vis/ ei/ pindakaas).
- Kies een ruime portie vlees, vis, kip of vegetarische vleesvervanger bij de maaltijd.
- Gebruik minimaal 3-4 porties zuivel (melk/ yoghurt/ vla/ kwark) of zuivelvervanging (sojamelk /sojayoghurt) per dag.
- Neem eventueel dagelijks een ei.
Bij klachten van de darm
- Zorg voor voldoende vezels. Kies voor fijne vezels zoals in bruin brood, fijn volkorenbrood, crackers,beschuit, producten met griesmeel / havermout / Bambix® / Brinta®/ Cornflakes®, aardappelen, pasta, rijst, mie, gare groente, fijngemalen peulvruchten, geschild en ontpit fruit, gezeefde vruchtensap,vruchtenmoes en soep met gare (gepureerde) groente. Fijne vezels zorgen niet voor extra prikkels in de darmen.
- Wanneer u last heeft van winderigheid kan het helpen tijdelijk het gebruik van ui, prei, koolsoorten, peulvruchten (met name bonen zoals bruine bonen en kidneybonen), koolzuurhoudende dranken en zoetstoffen (zoals sorbitol, xylitol en mannitol) te verminderen of te vermijden.
- Wanneer u last heeft van gevoelige darmen of darmkrampen kan het helpen tijdelijk het gebruik van sterke koffie, scherpe kruiden en specerijen (zoals sambal, peper en kerrie), alcohol, gefrituurde voeding en voedingsmiddelen met grove vezels (zoals groente met harde nerven, rauwkost, en vezelige draderige groente (aspergers, bleekselderij, mais en zuurkool), grof volkorenbrood, brood met pitjes en zaadjes, fruit met pitjes of schil en gedroogde vruchten (pruimen, vijgen en dadels) te verminderen of te vermijden omdat deze de darmen extra kunnen prikkelen.
- Wanneer u last heeft van dunnere ontlasting of diarree kan het helpen om zuivelproducten verspreid over de dag te gebruiken en/of vooral zure zuivelproducten zoals yoghurt, kwark en karnemelk te gebruiken. In zuivelproducten zoals melk, vla en pap zit van nature melksuiker (lactose). Dit wordt bij diarree soms moeilijker verteerd in de darmen. Zure melkproducten verteren gemakkelijker omdat daarin minder lactose zit. Wanneer (zure) melkproducten een toename geeft van diarree, probeer dan eens lactosevrije melk of sojamelk. In Nederlandse harde kaas zit geen lactose. Tijdens de rijping van de kaas is de lactose afgebroken.
Handige links
Producten (algemeen)* | Eenheid | Eiwit (gram) |
Kip | 1 portie (100 gram) | 30 |
Vis | 1 portie (120 gram) | 25 |
Vlees | 1 portie (100 gram) | 20 |
Vleesvervangers (vegetarisch) zoals tofu, tempé of kant-en-klare vleesvervanger zoals een vegetarische burger, groenteburger, vegetarisch gehakt, vegetarische balletjes, falafel of vegetarische vleesstukjes | 1 portie (100 gram) | 8-14 |
Peulvruchten | 1 opscheplepel (60 gram) | 5 |
(Maaltijd)soep | 1 portie (250 ml) | 4 - 10 |
Kwark | 1 schaaltje (150 ml) | 8 - 15 |
Pap (bijv. havermout of Brinta) | 1 bord (250 ml) | 10 |
Melk/ karnemelk/ chocolademelk/ yoghurtdrank/ sojamelk** | 1 beker (250 ml) | 8 |
Yoghurt/ sojayoghurt** | 1 schaaltje (150 ml) | 6 |
Vla | 1 schaaltje (150 ml) | 4 |
Eieren | 1 stuk (50 gram) | 6 |
Brood | 1 snee (35 gram) | 3 |
Vleeswaren | voor 1 snee (20 gram) | 4 |
Kaas | voor 1 snee (20 gram) | 5 |
Smeerkaas | voor 1 snee (15 gram) | 2 |
Hummus | voor 1 snee (20 gram) | 2 |
Notenpasta/ pindakaas | voor 1 snee (20 gram) | 3,5-5 |
Noten en pinda’s | 1 handje (25 gram) | 5 |
Producten met merknaam (supermarkt) * | ||
Melkunie Protein (diverse soorten) | 1 verpakking (200 ml) | 20-25 |
Vifit Sport | 1 verpakking (330 ml) | 20 |
Skyr yoghurt/ Creamy | 1 schaaltje (150 ml) | 16 |
Lindahls kvrag (kwark) | 1 schaaltje (150 ml) | 16 |
Breaker High Protein | 1 verpakking (200 ml) | 12 |
Notenbar (bijv. Eat Natural Protein Packed) | 1 stuk (45 gram) | 10 |
Alpro Drink soya protein (lactosevrij) | 1 glas (150 ml) | 8 |
Bouwsteentje mini (vriesvak supermarkt) | 1 stuk (30 gram) | 6 |
* Raadpleeg de verpakking van het product voor de exacte hoeveelheid eiwit.
** Andere plantaardige zuivelvariaties als amandel- , haver-, rijst- en kokos- melk of yoghurt bevatten nauwelijks eiwit.
Handige websites
- Weten hoeveel eiwit u per dag binnenkrijgt? Houd een online eetdagboek bij met behulp van de ‘Mijn Eetmeter’ app op uw mobiele telefoon of online. Website: www.voedingscentrum.nl
- Op de website van stuurgroep ondervoeding vindt u een database met eiwitrijke producten. Website: www.stuurgroepondervoeding.nl
- Op de website voedingenkankerinfo.nl vindt u veel nuttige, wetenschappelijk onderbouwde informatie over voeding bij kanker. Website: www.voedingenkankerinfo.nl