Cerebrale hereditaire angiopathieën (CHA)

Op de CHA-poli van het LUMC bieden we zorg aan mensen met cerebrale hereditaire angiopathieën (CHA). Dit zijn erfelijke aandoeningen van de (kleine) bloedvaten in de hersenen. De CHA-poli richt zich vooral op drie zeldzame aandoeningen: CADASIL, HCHWA-D (Katwijkse ziekte) en RVCL-S. In het LUMC hebben we veel ervaring met deze aandoeningen en verlenen we zorg aan patiënten uit het hele land. We doen bovendien wetenschappelijk onderzoek naar deze drie ziekten.

Waarom u bij ons in goede handen bent

CADASIL, HCHWA-D en RVCL-S zijn progressieve ziekten. Dat betekent dat ze steeds ernstiger worden en het dagelijks functioneren in toenemende mate negatief beïnvloeden. De levensverwachting ligt lager dan gemiddeld. Bij u als patiënt, maar ook bij familieleden, kunnen er veel vragen en onzekerheden bestaan. Dat kan gaan over het verloop van de ziekte, maar bijvoorbeeld ook over de kans voor familieleden om de ziekte te krijgen. Daarom is het van belang dat u in handen bent van artsen die gespecialiseerd zijn in deze aandoeningen en die u op basis van hun ervaring zo goed mogelijk kunnen helpen. De artsen en zorgverleners van de CHA-poli kunnen de meeste van uw vragen beantwoorden en zorgen dat u de meest passende behandeling en begeleiding krijgt.

Landelijk expertisecentrum

De ziekten CADASIL, HCHWA-D en RVCL-S zijn zeldzaam. Daardoor zijn er maar weinig artsen en zorgverleners die ervaring hebben met deze aandoeningen. De CHA-poli is opgericht om de specifieke kennis en ervaring zoveel mogelijk te bundelen, waardoor we de CHA-aandoeningen steeds beter begrijpen en we de zorg steeds verder kunnen verbeteren. Onze artsen bieden jaarlijks zorg aan een groot aantal patiënten en het LUMC is daarom erkend als landelijk expertisecentrum voor CHA-aandoeningen.

Samenwerking tussen verschillende specialismen

De CHA-poli is een multidisciplinaire polikliniek. Dit betekent dat specialisten van verschillende afdelingen en met verschillende achtergronden binnen de poli samenwerken. Het team van specialisten bestaat uit een klinisch geneticus, een neuroloog en een genetisch psycholoog. De specialistische zorg wordt ondersteund door onder andere een neuroradioloog, een psychiater en een neuropatholoog. Al deze specialisten zoeken samen naar zorg en begeleiding die specifiek op uw situatie is afgestemd.

Complete zorg

We proberen op de CHA-poli voor iedereen passende zorg te bieden, op medisch en psychologisch gebied. Afhankelijk van uw vraag stellen we op de CHA-poli een diagnose, geven informatie over de ziekte en de erfelijkheid of stellen een plan op voor verdere diagnostiek en/of behandeling. Daarnaast zetten we ons in voor goede zorg en begeleiding voor u en uw naasten bij het omgaan met de ziekte. We beantwoorden uw vragen en geven advies. We helpen bij het zoeken naar voor u geschikte zorg, vaak in overleg met de huisarts of andere zorgverleners in uw woonomgeving. 

Wetenschappelijk onderzoek naar CHA-aandoeningen

Om de kennis over CADASIL, HCHWA-D en RVCL-S te vergroten doen we wetenschappelijk onderzoek, zowel klinisch als basaal (laboratoriumonderzoek). We onderzoeken onder meer de symptomen, het verloop van de ziekten en de verschillen tussen patiënten. Hierdoor komen we steeds meer te weten over CHA-aandoeningen, waardoor we hopelijk aanknopingspunten kunnen vinden voor effectieve behandelingen. In het laboratorium ontwikkelen wij mogelijke nieuwe therapieën voor deze aandoeningen.

Wat is CADASIL?

CADASIL is een afkorting van Cerebrale Autosomaal Dominante Arteriopathie met Subcorticale Infarcten en Leukoencefalopathie. Het is een erfelijke ziekte van de bloedvaten, waarbij vooral de kleine slagaders van de hersenen aangetast raken. Hierdoor komt er chronisch te weinig zuurstof in delen van de hersenen. Daarnaast is er soms zo weinig bloedstroom door een slagadertje, dat een klein deel van de hersenen helemaal geen bloed meer krijgt en weefselverlies optreedt (een herseninfarct).

Wat zijn de symptomen van CADASIL?

Doordat de zuurstoftoevoer of doorbloeding naar de hersenen wordt beperkt, treden er vaak TIA’s of herseninfarcten (beroertes) op. Gemiddeld zijn patiënten tussen de 45 en 50 jaar wanneer dit voor het eerst plaatsvindt, maar het kan ook eerder of later zijn. Een herseninfarct gaat vaak gepaard met uitvalsverschijnselen zoals een verlamming, moeite met spreken, of een verminderd gevoel aan een arm of been.  

Vanaf middelbare leeftijd begint vaak ook het denkvermogen af te nemen. In de loop der jaren leidt dit vaak tot dementie. Ongeveer 1 op de 3 patiënten heeft daarnaast last van migraine en/of depressie. Door de achteruitgang van de hersenfuncties zijn veel patiënten in de laatste jaren van hun leven hulpbehoevend en hebben ze volledige verzorging nodig. Het is belangrijk om te weten dat dit niet altijd het geval hoeft te zijn. Er zijn ook patiënten die tot hoge leeftijd zelfstandig blijven, zonder ernstige problemen. Dit kan zelfs binnen één familie van persoon tot persoon verschillen. 

Wat is de oorzaak van CADASIL?

Genen bevatten de informatie voor alle erfelijke eigenschappen. CADASIL wordt veroorzaakt door een verandering (mutatie) in het zogenaamde NOTCH3-gen. Door de mutatie in dit gen wordt een verkeerd lichaamseiwit aangemaakt, dat stapelt in de vaatwand van met name de hersenvaten. Hierdoor is er geen goede doorstroming meer van bloed naar de hersenen, waardoor het hersenweefsel beschadigd raakt. 

CADASIL is een autosomaal-dominant overervende ziekte. Dit betekent dat er een kans van 50% is dat een kind de ziekte overerft van de aangedane ouder. Dit is onafhankelijk van het geslacht van de ouder of van het kind.

Wat is HCHWA-D?

HCHWA-D is een afkorting van Hereditary Cerebral Hemorrhage With Amyloidosis – Dutch type. Omdat de meeste mensen met deze ziekte van oudsher uit Katwijk komen, wordt het ook wel de ‘Katwijkse ziekte’ genoemd. HCHWA-D is een erfelijke ziekte van de bloedvaten van de hersenen. Door een genetische mutatie stapelen eiwitten zich op in de bloedvaten, waardoor de vaatwanden kwetsbaar worden. Dit kan leiden tot hersenbloedingen. Het kan er ook toe leiden dat de doorbloeding naar delen van de hersenen te laag is.

Wat zijn de symptomen van HCHWA-D?

Doordat HCHWA-D leidt tot kwetsbare bloedvaten in de hersenen is er een grotere kans dat een bloedvat scheurt. Er ontstaat dan een hersenbloeding (beroerte), waarbij bloed in de hersenen lekt en hersenweefsel beschadigd raakt. Afhankelijk van de plek van de bloeding kan dit leiden tot verminderd zien, een taalstoornis, een verlamming of een verminderd gevoel aan een arm of been. Bij een grote hersenbloeding kan iemand in een coma raken en overlijden. Bij HCHWA-D is er ook een kans op een herseninfarct. Hierbij raakt een bloedvat verstopt, waardoor delen van de hersenen geen bloed meer krijgen. De symptomen van een herseninfarct zijn vergelijkbaar met die van een hersenbloeding. 

Verder kan HCHWA-D leiden tot achteruitgang van verstandelijke vermogens. Zo komt geheugenverlies regelmatig voor. Vanaf middelbare leeftijd begint dan ook het denkvermogen af te nemen. In de loop der jaren kan dit leiden tot dementie. Door de achteruitgang van de hersenfuncties zijn veel patiënten in de laatste jaren van hun leven hulpbehoevend en hebben ze volledige verzorging nodig. De leeftijd waarop de eerste hersenbloeding optreedt en de leeftijd van overlijden kan verschillen van persoon tot persoon, ook binnen één familie. 

Wat is de oorzaak van HCHWA-D?

Genen bevatten de informatie voor alle erfelijke eigenschappen. HCHWA-D wordt veroorzaakt door een verandering (mutatie) in het gen voor amyloïd-β-precursor proteïne (APP) op chromosoom 21. APP is een voorloper van het amyloïd-eiwit dat de bloedvaten beschadigt. 

HCHWA-D is een autosomaal-dominant overervende ziekte. Dit betekent dat er een kans van 50% is dat een kind de ziekte overerft van de aangedane ouder. Dit is onafhankelijk van het geslacht van de ouder of van het kind. Het is niet bekend waardoor sommige mensen met HCHWA-D al op vrij jonge leeftijd een hersenbloeding krijgen en anderen pas later in hun leven.

Wat is RVCL-S?

RVCL-S is een afkorting van Retinale Vasculopathie met Cerebrale Leukoencefalopathie en Systemisch manifestaties. Het is een zeer zeldzame, erfelijke ziekte. Wereldwijd zijn er tot nu slechts 25 families bekend waarin RVCL-S voorkomt, waarvan 3 in Nederland. RVCL-S werd voorheen Retinale Vasculopathie met Cerebrale Leukodystrofie (RVCL) genoemd. Daarvoor werden de namen Hereditaire Vasculaire Retinopathie (HVR), Cerebroretinale Vasculopathie (CRV), en Hereditaire Endotheliopathie met Retinopathie, Nefropathie en Beroertes (in het Engels ‘Stroke’) (HERNS) gebruikt.

Bij RVCL-S is er sprake van een probleem met de vaten (vasculopathie: ziekte van de vaten). Waarschijnlijk raken kleine bloedvaatjes op meerdere plaatsen in het lichaam beschadigd. De bekleding van de bloedvaten (= het endotheel) lijkt hier een belangrijke rol in te hebben. Veel aspecten van RVCL-S zijn nog onbekend, daarom is verder onderzoek hard nodig.

Wat zijn de symptomen van RVCL-S?

In de ogen ontstaat vaak een aandoening van de vaatjes in het netvlies (retinopathie: ziekte van het netvlies). Uiteindelijk kan dit leiden tot slechtziendheid of zelfs blindheid. In de vingers, tenen en soms ook aan de punt van de neus of aan de oren kan het fenomeen van Raynaud voorkomen. De vingers verkleuren hierbij naar wit, rood of blauw bij koud weer of aanraking met koud water en raken gevoelloos. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door beschadiging van de kleine vaatjes in de huid. 

RVCL-S leidt ook tot ziekteverschijnselen die erop duiden dat vaatjes in de hersenen beschadigd raken. Kleine beschadigingen van het hersenweefsel geven klachten variërend van vergeetachtigheid tot dementie en kunnen leiden tot verandering in het gedrag (geen initiatief meer ondernemen of juist opvliegender worden of ontremd gedrag), maar ook klachten van somberheid en angst komen regelmatig voor. Soms merkt de omgeving dit eerder op dan de patiënt zelf, waardoor er conflicten ontstaan op het werk of in de relatie met familieleden. Deze klachten kunnen steeds ernstiger worden naarmate iemand ouder wordt.  De schade kan er ook toe leiden dat plotseling de kracht en/of het gevoel wegvalt in een deel van het lichaam. Ook het slikken of de spraak kan plotseling verstoord raken. Deze uitvalsverschijnselen kunnen weer helemaal verdwijnen, maar soms is de verstoorde functie (deels) blijvend. Verder komen migraine aanvallen vaker voor bij RVCL-S-patiënten.

Schade aan de hersenen is vaak zichtbaar op een hersenscan (MRI-scan). Deze schade lijkt vooral voor te komen in de zogenaamde witte stof, dit is het diepere gedeelte van de hersenen waar de zenuwverbindingen lopen. Dit worden witte stof afwijkingen genoemd. MRI-scans laten zien dat de klachten soms gepaard gaan met een ontstekingsreactie in de hersenen. Deze ontstekingsreactie blijkt na enige tijd vaak weer spontaan te verdwijnen, maar soms is deze zo ernstig dat acute behandeling met ontstekingsremmers nodig is. 

Lever-, schildklier- en nierfunctiestoornissen komen regelmatig voor bij RVCL-S  en zijn meestal niet ernstig maar moeten wel vervolgd worden. Soms kunnen deze stoornissen namelijk wel zeer ernstig worden waardoor een behandeling nodig is. Deze functiestoornissen ontstaan waarschijnlijk door beschadiging van de kleine vaatjes in de lever, schildklier en nieren (hepatopathie: ziekte van de lever, nefropathie: ziekte van de nieren). Ook (lichte) bloedarmoede komt veel voor, soms behoeft deze ook behandeling door middel van extra ijzer en/of bloedtransfusies. Mogelijk wordt de bloedarmoede veroorzaakt de kapotte vaatjes in de darmen. Daarom wordt er bij ernstige bloedarmoede maag- en darmonderzoek verricht. 

Wat is de oorzaak van RVCL-S?

Genen bevatten de informatie voor alle erfelijke eigenschappen. RVCL-S wordt veroorzaakt door een verandering (mutatie) in het zogenaamde TREX1 gen. Alleen mutaties in een specifiek deel van dit gen lijken RVCL-S te veroorzaken. Als andere stukjes van het gen niet goed functioneren, blijkt dit namelijk tot andere ziekten te leiden. Hoe mutaties in het betrokken gen uiteindelijk tot de ziekteverschijnselen leiden is nog onduidelijk, maar mogelijk heeft dit invloed op de functie van de bloedvatbekleding (=endotheel) van de kleine bloedvaatjes in het hele lichaam. Voor zover bekend ontwikkelen mensen met deze mutaties altijd RVCL-S. De leeftijd waarop de eerste verschijnselen optreden kan echter erg verschillen tussen patiënten.