Nieuw vaccin maakt verborgen longkankercellen zichtbaar voor afweersysteem

Onzichtbare kankercellen

Bij patiënten met uitgezaaide niet-kleincellige longkanker is immuuntherapie een mogelijke behandeling. Maar soms werkt deze therapie niet. Dat komt doordat sommige kankercellen zichzelf onzichtbaar maken voor het afweersysteem en daardoor resistent worden tegen de behandeling.

Prof. dr. Sjoerd van der Burg, hoogleraar bij het LUMC en groepsleider bij het Oncode Institute, heeft samen met onderzoekers van het Erasmus MC een vaccin ontwikkeld dat deze verborgen kankercellen weer zichtbaar maakt. In het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications beschrijven zij de eerste resultaten van de toediening van een prototype van dit vaccin aan 26 patiënten met uitgezaaide niet-kleincellige longkanker.

Positieve eerste resultaten

De eerste resultaten zijn positief. Bij meer dan tachtig procent van de patiënten gaf het vaccin een reactie van het afweersysteem. Promovendus Mitchell Emmers van het Erasmus MC coördineerde de toediening van het vaccin aan patiënten, onder leiding van prof. dr. Joachim Aerts. "In het bloed van gevaccineerde patiënten vonden we afweercellen die geactiveerd zijn door het vaccin. Dat betekent dat het afweersysteem weer alert is op de longkankercellen en deze kan herkennen." De bijwerkingen van het vaccin bleven beperkt tot pijn op de injectieplek en een grieperig gevoel. Of het vaccin uiteindelijk zorgt voor een afname van de tumor of een betere overlevingskans, is nog niet onderzocht.

Antenne

Het vaccin is gebaseerd op een ontdekking van prof. dr. Thorbald van Hall van het LUMC. Hij ontdekte dat bepaalde longkankercellen een specifieke 'antenne' op hun oppervlak hebben: een eiwit genaamd TEIPP. Dit eiwit komt alleen voor op kankercellen die het afweersysteem hebben omzeild en niet op gezonde cellen. Het vaccin leert afweercellen om TEIPP te herkennen, waardoor de verborgen kankercellen weer zichtbaar worden en de immuuntherapie mogelijk beter werkt. Voor de duidelijkheid: het gaat dus niet om een preventief vaccin.

Vervolgonderzoek

Nu het vaccin lijkt te doen wat het moet doen, denken de onderzoekers aan vervolgstappen om het vaccin te verbeteren. Zo wordt gekeken naar het optimale aantal vaccinaties en of de combinatie met immuuntherapie betere resultaten geeft. Ook het vaccin zelf kan nog worden veranderd, legt Emmers uit. "Dit vaccin is een prototype. We hebben maar één soort TEIPP gebruikt. We zouden het vaccin kunnen uitbreiden met andere TEIPPs, zodat het mogelijk nog beter wordt in het herkennen van kankercellen en we een grotere groep patiënten kunnen behandelen."

De studie is gefinancierd vanuit het Clinical Proof of Concept-programma van het Oncode Institute.

Wat is niet-kleincellige longkanker?

• Niet-kleincellige longkanker is de meest voorkomende vorm van longkanker. In 2024 kregen ruim 10.000 Nederlanders deze diagnose.
• Gemiddeld genomen leeft 5 jaar na de diagnose nog 20 procent van de patiënten met niet-kleincellige longkanker.
• Meestal is de tumor op het moment van diagnose al ongevoelig voor bestaande behandelingen, waaronder immuuntherapie. Levensverlengende chemotherapie is dan een optie, maar die behandeling heeft veel bijwerkingen.

Meer informatie:

• Leidse onderzoekers maken 'onzichtbare tumorcellen' zichtbaar voor behandeling | Overig | NU.nl
• Onzichtbare tumorcellen voor het eerst aangepakt in de kliniek | LUMC
• Nieuwe hoogleraar wil tumoren vatbaar maken voor eigen afweersysteem | LUMC
• Klinisch onderzoek met nieuw vaccin tegen longkanker van start | LUMC