Voeding ter preventie van voedselinfecties bij verminderde afweer bij de hematologische patiënt
Deze informatie is opgesteld door de afdeling(en) Diëtetiek
Bij een verminderde afweer is er een grotere kans op een voedselinfectie. Er is sprake van een verminderde afweer:
- bij "de dip" na chemotherapie, dat wil zeggen dat de witte bloedcellen (leukocyten) verlaagd zijn;
- bij verminderde barrièrefunctie van de darm, na chemotherapie en/of bestraling, of bij omgekeerde afstoting (GVHD) van het maagdarmkanaal;
- bij het gebruik van afweer onderdrukkende medicatie;
- na de donor lymfocyten infusie (DLI), dit is het moment dat T-lymfocyten (T-cellen) worden toegediend.
Voor wie gelden de hygiënerichtlijnen voor voeding?
De hygiënerichtlijnen voor voeding gelden indien u:
- preventieve antibiotica (SDD medicatie) gebruikt. Dit is een combinatie van minimaal 2 van de volgende medicijnen zoals fluconazol®, ciproxine®, colistine®, cotrimoxazol® polymyxine-neomycine®;
- afweeronderdrukkende medicatie gebruikt, zoals Neoral®, Prograft® en Cellcept®, en/of prednison® (vanaf 0,5 mg/kg/dag);
- een donorlymfocyteninfuus (DLI) heeft gehad. Dit geldt tot 6 weken na DLI.
- omgekeerde afstoting (GVHD) heeft.
Wat zijn de voedingsadviezen bij een verminderde weerstand?
Gebruik geen:
- (Deels) rauw vlees zoals biefstuk, rosbief, carpaccio, fricandeau, tartaar, rollade. Door en door verhit kan wel.
- (Deels) rauwe, gedroogde en gefermenteerde vleeswaren zoals filet americain, tartaar, theeworst, ossenworst, boerenmetworst, parmaham, rauwe ham, rosbief, chorizo, salami, cervelaatworst droge worst, fuet, fricandeau. Door en door verhit kan wel (20 minuten bij minimaal 71 ºC of indien korter minimaal 80 ºC).
- Leverworst, leverpastei, paté.
- Rauwe vis, zoals rauw tonijn, sushi en rauwe schelpdieren zoals oesters. Door en door verhit kan wel.
- Voorverpakte gerookte vis uit de koeling; zoals gerookte zalm, forel, makreel en paling. Dit geldt zowel voor vacuüm verpakt als voor ander verpakkingen. Door en door verhit kan wel.
- Zoute haring (Maatjesharing of Hollandse Nieuwe). Zure haring uit een pot kan wel.
- Zachte rauwmelkse kaas (au lait cru) en rauwe melk. Schimmelkaas van gepasteuriseerde melk en harde boerenkaas is toegestaan indien bewaard bij maximaal 4 ºC, maximaal 4 dagen.
- Rauwe/zacht gekookte eieren, dooier moet gestold zijn.
- Rauwe kiemgroenten zoals taugé, tuinkers en alfalfa. Ondergedompeld in kokend water of door en door verhit kan wel.
- Probiotica zoals Yakult, Vifit, Actimel, Activia. Vifit Sports is wel toegestaan. Bij probiotica moet de geslachtsnaam, soortnaam én stamnaam van de bacterie op de verpakking vermeld worden. De melkzuurbacteriën Lactobacillus Bulgaricus en Streptococcus thermophilus (in yoghurt) zijn geen probiotica en zijn in yoghurt veilig te gebruiken.
Hoe gaat u hygiënisch met voedsel om?
- Groente en fruit goed wassen onder stromend water, deze dienen vers en onbeschadigd te zijn.
- Verhit vlees, vis, kip en ei door en door.
- Verhit van te voren bereid gerecht door en door en maximaal 1 keer.
- Was voor de bereiding en het eten van de maaltijd de handen.
- Verschoon dagelijks de thee-, hand- en vaatdoekjes. Was ze op minimaal 60 graden Celsius.
- Gebruik schoon keukengerei van kunststof, glas of metaal (geen houten planken, pollepels).
- Houdt vuile en rauwe producten apart van schone en bereide producten, voorkom dat bacteriën van rauwe op bereide producten worden overgebracht via handen, snijplank, bord of ander keukengerei.
- Ontdooi bevroren vlees in de koelkast of in magnetron. Spoel het dooivocht weg met heet water. Veeg gemorst dooivocht weg met keukenpapier.
- Strooi niet zelf met peper, vermijd vooral het inademen van deeltjes (schimmelsporen).
- Pel niet zelf noten, vermijd vooral het inademen van deeltjes (schimmelsporen).
Bewaren
- Zet de koelkast op 4 ºC.
- Laat melkproducten niet langer dan 2 uur buiten de koelkast laten staan, gooi deze daarna weg.
- Bewaar bederfelijke producten in de koelkast.
- Koel een gerecht dat niet direct gegeten wordt snel af, bijvoorbeeld in een bak met water.
- Gebruik geen producten die langer dan een uur warm gehouden worden.
- Bewaar een van te voren bereid gerecht maximaal 2 dagen, afgedekt in de koelkast.
- Dek voedsel af, ook in de koelkast.
Hoe lang kan ik voedingsmiddelen bewaren?
Over het algemeen geldt, hoe korter voeding bewaard wordt hoe veiliger. Let op de houdbaarheidsdatum en bewaarinstructies op de verpakking. Indien op de verpakking een kortere bewaartermijn wordt aangegeven dan in onderstaande tabel dan dient de termijn op de verpakking te worden aangehouden.
Bewaartijden van geopende verpakkingen of producten zonder houdbaarheidsdatum | In de koelkast Aantal dagen | In de diepvries |
Rauwe bladgroenten (sla, andijvie, spinazie) | 2 | 1 jaar (geblancheerd) |
Roerbakgroente (rauw), soepgroente (rauw) | 2 | - |
Verse kruiden als basilicum, peterselie, koriander, tijm | 4 | |
Rauwkost, in de vorm van gesneden groente (zonder dressing) | 1 | 3 maanden |
Aardbeien, bessen, bramen, frambozen, kersen | 1 | 8 maanden |
Kiwi, perzik, nectarine, pruimen, druiven | 3 | - |
Vruchtensalade, voorgesneden fruit, (aan)gesneden meloen | 2 | - |
Fruit uit blik/glas | 7 | - |
Melk, pap (niet langer dan 2 uur buiten de koelkast) | 3 | - |
Vla, karnemelk, kefir, slagroom (niet langer dan 2 uur buiten de koelkast) | 4 | - |
Yoghurt, kwark, koffiemelk (niet langer dan 2 uur buiten de koelkast) | 5 | - |
Rauw vlees (rund, varken, kip) (voor eten wel verhitten) | 2 | 4 maanden |
Rauw bewerkt vlees (gehakt, hamburger, slavink) (voor eten wel verhitten) | 1 | 2 maanden |
Vleeswaren (alleen toegestane soorten) | 3 | 1 maand |
Rauwe vis, rauwe garnalen (voor eten wel verhitten) | 1 | 3 maanden |
Rauwe mosselen (voor eten wel verhitten) | 1 | - |
Gebakken of bereide vis, gekookte garnalen, gekookte mosselen | 2 | 3 maanden |
Gerookte vis (niet voorverpakt) | 2 | 3 maanden |
Hollandse kaas | 14 | 2 maanden |
Smeerkaas | 7 | - |
Geraspte Hollandse kaas | 2 | - |
Schimmelkazen van gepasteuriseerde melk (bijv. brie, camembert), harde boerenkaas, port salut, roomkaas, feta, mozzarella) | 4 | 3 maanden |
Gebaseerd op de Bewaarwijzer van het Voedingscentrum (maart 2020).
Voor andere producten kunt de bewaarwijzer raadplegen op https://www.voedingscentrum.nl/nl/thema/kopen-koken-bewaren/eten-bewaren.aspx
Als er een marge wordt aangegeven, houd dan de kortste bewaartijd aan.
Kunt u uit eten gaan?
Vraag na bij eten wat door anderen bereid is (snackbar, restaurant, broodjeszaak) of de voeding voldoet aan deze hygiënische voedingsrichtlijnen. Afhaalrestaurants houden voeding doorgaans langer dan een uur warm en zijn dan niet geschikt.
Af te raden: ijs wat niet hygiënisch is behandeld (denk hierbij aan softijs uit een apparaat wat niet vaak wordt gebruikt/schoongemaakt).
Gebruikt u afweeronderdrukkende medicatie?
Bij gebruik van bepaalde medicijnen zoals Neoral® (ciclosporine) of Prograft® (tacrolimus) is het gebruik van grapefruit en grapefruitsap en verwante citrusvruchten niet toegestaan.
Grapefruit, mineola, orlando, pomelo, sweetie, ugly en sap van deze vruchten, evenals oranje marmelade (gemaakt van bittere sinaasappels) kunnen de medicijnspiegel in het bloed verhogen. Hierdoor neemt de kans op bijwerkingen toe. Overig citrusfruit zoals hand- en perssinaasappels, mandarijnen, limoenen en citroenen kunnen wel gegeten worden.
Voor meer informatie
De websites van het Voedingscentrum en het RIVM geven veel informatie over voedselveiligheid.
Op de website van het Voedingscentrum is de Bewaarwijzer online beschikbaar en toe te voegen aan het startscherm van uw mobiele telefoon: www.voedingscentrum.nl/bewaarwijzer
Op de website voeding en kankerinfo vindt u informatie over voeding bij kanker.
Vragen?
Mocht u nog vragen hebben over de voeding kunt u contact opnemen met de diëtist.
Deze richtlijn is ontwikkeld door het Landelijk Overleg Diëtisten Hematologie en Stamceltransplantatie (LODHS). Alle voorgaande hygiënerichtlijnen zijn hierbij komen te vervallen.